NHAÂN DUYEÂN

Taäp luaän naøy ra ñôøi haàu nhö do söï tình côø. Khoaûng naêm 1985, ngöôøi vieát ñoïc ñöôïc moät baøi vieát veà Truyeän Kieàu trong tôø baùo Phaät giaùo ñòa phöông. Baøi naøy keå laïi buoåi maïn ñaøm giöõa taùc giaû vaø vò cao taêng mieàn Trung Vieät Nam. Vò taêng giaûng giaûi nhöõng tình tieát lieân quan ñeán Phaät giaùo trong Truyeän Kieàu.
Ngöôøi vieát khoâng bieát nhieàu gì veà Truyeän Kieàu ngoaøi moät vaøi caâu thô thoâng thöôøng. Khi ñoïc baøi baùo treân, nhöõng danh töø Quan AÂm Caùc, Giaùc Duyeân chôït thu huùt ngöôøi vieát, nhaát laø teân cuûa vò sö tröôûng Chieâu AÅn Am. Hai chöõ Giaùc Duyeân nghe raát quen tai. Boãng nhaän ra Giaùc Duyeân laø söï ñaûo ngöôïc cuûa hai chöõ Duyeân Giaùc trong nhaø Phaät. Töï nhieân luùc baáy giôø trong loøng ngöôøi vieát muoán bieát Nguyeãn Du nhaén gôûi gì beân sau Truyeän Kieàu.
Ngöôøi vieát tìm mua ngay quyeån "Truyeän Kieàu Chuù Giaûi" cuûa Vaân Haïc. Khoå thay, voán lieáng chöõ Haùn cuõng nhö kieán thöùc veà thô vaên quaù söùc haïn cheá, ngöôøi vieát phaûi mua theâm quyeån Haùn Vieät Töø Ñieån cuûa Ñaøo Duy Anh ñeå laøm phöông tieän. Laâu nay, ngöôøi vieát khoâng maáy nhaïy caûm vôùi thô vaên nhaát laø theå loaïi cuûa Luïc Vaân Tieân hay Truyeän Kieàu, theá neân ngoài nghieàn ngaãm hôn ba ngaøn caâu thô luïc baùt, vôùi voâ soá ñieån tích haøm xuùc, quaû khoâng phaûi laø chuyeän höùng thuù. Theá maø ngöôøi vieát ñaõ say meâ ñoïc ñi ñoïc laïi aùng vaên tuyeät taùc cuûa Nguyeãn Du khoâng döôùi ba laàn. Caøng ñoïc caøng nhö nghe thoang thoaûng Toá Nhö tieân sinh ñang thì thaàm noùi veà giaùo lyù nhaø Phaät, nhaát laø ôû nhöõng ñoaïn maø tình tieát vaø caùch caáu keát khoâng ñöôïc hôïp lyù, neáu khoâng muoán noùi laø vuïng veà.
Cuoái cuøng, vôùi caùch nhìn cuûa rieâng mình, ngöôøi vieát caûm thoâng vôùi nhöõng gì Nguyeãn Du muoán noùi beân sau cuoäc ñôøi troâi noåi gian truaân cuûa naøng kyõ nöõ ña taøi nhöng baïc meänh coù teân laø Vöông Thuùy Kieàu. Töø caâu nhaäp ñeà cho ñeán caâu keát luaän, Toá Nhö tieân sinh loàng trong ñoù kho taøng giaùo lyù nhaø Phaät. Möôøi laêm naêm löu laïc, bò daøy voø trong oå thanh laâu, chòu phaän toâi ñoøi, cam phaàn leû moïn...Thuùy Kieàu ñaõ trình dieãn xuaát saéc vai troø "voïng töôûng" cuûa haønh giaû tu thieàn hoï Vöông. Ñaáy laø taát caû tieáng loøng cuûa Nguyeãn Du beân sau aùng thô ñoäc ñaùo. Moät hoâm, boãng coù theâm moät nhaân duyeân khaùc thuùc ñaåy ngöôøi vieát hoaøn thaønh taäp luaän naøy. Ñöôïc ngöôøi baïn taëng cho quyeån "Theá Giôùi Thi Ca Nguyeãn Du" cuûa Giaùo Sö Nguyeãn Ñaêng Thuïc, ngöôøi vieát khaùm phaù ra Nguyeãn Du laø moät cö só tinh thoâng Phaät Phaùp. Ñoïc nhöõng doøng chöõ taû laïi phuùt laâm chung cuûa Toá Nhö, töï thaâm saâu trong taâm hoàn, ngöôøi vieát caûm nhaän tieân sinh laø baäc thaân chöùng ñaïo giaùc ngoä chöù khoâng ñôn thuaàn laø moät ñaïi thi haøo baát nhò. Nhöõng vaàn thô chöõ Haùn ngaøo ngaït höông thieàn sau ñaây ñuû noùi leân taâm hoàn thoaùt tuïc cuûa vò cö só ñaát Tieân Ñieàn:

LÖÔNG CHIEÂU MINH THAÙI TÖÛ PHAÂN KINH THAÏCH ÑAØI
"Ngoâ vaên Theá Toân taïi Linh Sôn,
Thuyeát phaùp ñoä nhaân haèng haø sa soá.
Nhaân lieãu thöû taâm nhaân töï ñoä,
Linh sôn chæ taïi nhöõ taâm ñaàu.
Minh kính dieäc phi ñaøi,
Boà Ñeà baûn voâ thuï;
Ngaõ ñoäc Kim Cöông thieân bieán linh,
Kyø trung aùo chæ ña baát minh;
Caäp ñaùo phaân kinh thaïch ñaøi haï,
Chung tri voâ töï thò chaân kinh."

Baøi dòch cuûa Giaùo Sö Nguyeãn Ñaêng Thuïc :
"Ta nghe noùi Theá Toân ôû Linh Sôn,
Thuyeát phaùp ñoä ngöôøi nhö caùt soâng Haèng.
Ngöôøi ta giaûi ñöôïc taâm naøy aáy laø mình töï ñoä,
Linh Sôn chæ ôû taïi loøng mình.
Taám göông trong khoâng phaûi thaät coù ñaøi göông,
Caây Boà Ñeà cuõng khoâng phaûi caây thaät.
Ta ñoïc kinh Kim Cöông coù hôn ngaøn laàn,
YÙ nghóa uyeân thaâm trong aáy phaàn nhieàu khoâng hieåu.
Tôùi nay ñeán döôùi Phaân Kinh naøy,
Môùi bieát raèng kinh khoâng chöõ môùi thaät laø chaân kinh."
(Nguyeãn Ñaêng Thuïc, Theá Giôùi Thi Ca Nguyeãn Du, Xuaân Thu,174)

ÑEÀ TAM THANH ÑOÄNG
"Vaïn ban thuûy thaïch thieän ñaïi saûo,
Nhaát laïp kieàn khoân khai tieåu thieân,
Maõn caûnh giai khoâng haø höõu töôùng,
Thöû taâm thöôøng ñònh baát ly thieàn."

Baøi dòch cuûa Giaùo Sö Nguyeãn Ñaêng Thuïc :
"Ngaøn muoân thöù naøo ñaù, naøo nöôùc, xeáp ñaët
Töï nhieân, ngheä thuaät raát kheùo,
Moät haït nhoû trôøi ñaát môû ra moät theá giôùi nhoû nöõa,
Khaép caûnh giôùi ñeàu troáng roãng thì laøm gì coøn saéc töôùng.
Loøng naøy thöôøng ñònh khoâng rôøi caûnh thieàn."
(Nguyeãn Ñaêng Thuïc, saùch ñaõ daãn, trang 173)

Nguyeãn Du ñeå laïi raát nhieàu thô vaên mang chöùa taâm tö cuûa moät ngöôøi Phaät töû thuaàn thaønh. Baøi "Vaên Teá Thaäp Loaïi Chuùng Sinh" toaùt ra taám loøng töø bi cuûa ngöôøi con Phaät ñoái vôùi caûnh khoå cuûa muoân vaïn sanh linh.
Tuy bieát ñaây laø moät caùi nhìn môùi laï, nhöng töï bieát khaû naêng vaên chöông cuõng nhö kieán thöùc haïn heïp, ngöôøi vieát khoâng heà nghó ñeán chuyeän phoå bieán taäp luaän naøy. Tình côø, vaøi ngöôøi baïn keâu goïi ñoùng goùp baøi vôû cho moät tôø baùo hoäi ñoaøn, ngöôøi vieát ñaønh ñem giai nhaân cuûa Nguyeãn Du ra trình laøng vôùi boä y phuïc môùi, mang maøu naâu soøng cuûa thieàn moân. Sau khi loaït baøi khaûo luaän chaám döùt, coù moät soá yù kieán yeàu caàu phoå bieán thaønh saùch. AÂu cuõng laø nghieäp vaäy. Nhaân duyeân côù söï chæ baáy nhieâu ñaáy thoâi.
Ñeå coù theå ñi vaøo luaän moät caùch voâ tö vaø thoaûi maùi, ngöôøi vieát ñeà nghò ñoäc giaû chaáp nhaän söï vay möôïn sau ñaây: ÑAÏI PHONG cuûa Traïng Quyønh vaø LAÊNG BA VI BOÄ cuûa Kim Dung.

ÑAÏI PHONG
Phaàn naøy ñöôïc ghi laïi töø taïp chí Nguoàn Soáng soá 4, trang 38 trong baøi "Töông, moùn aên daân toäc" cuûa Leâ Vaên.
"Töông truyeàn raèng, vaøo thôøi chuùa Trònh, moät hoâm Traïng Quyønh kheä neä böng moät loï saønh vaøo bieáu Chuùa. Ngoaøi loï coù ñeà hai chöõ Ñaïi Phong, Chuùa khoâng hieåu, hoûi: - "Ñaïi Phong laø gì?". Traïng ñaùp: - "Ñaïi phong laø gioù to, gioù to laøm chuøa ñoå, chuøa ñoå thì töôïng lo,Töôïng Lo laø LOÏ TÖÔNG."
Vaäy Ñaïi Phong seõ laø phöông phaùp luaän caên baûn cuûa taùc phaåm naøy.

LAÊNG BA VI BOÄ
Ñaây laø teân cuûa moät moân coâng phu voõ hoïc cuûa Ñoaøn Döï, nhaân vaät chaùnh cuûa boä truyeän kieám hieäp Thieân Long Baùt Boä vaø Luïc Maïch Thaàn Kieám cuûa Kim Dung.
Ñoaøn Döï tình côø hoïc ñöôïc Laêng Ba Vi Boä töø nôi moät ñaùy huyeät. Ñoaøn Döï khoâng muoán hoïc voõ coâng nhöng laïi thích hoäi nhaäp trong giôùi voõ laâm. Nhôø moân coâng phu naøy, Ñoaøn Döï traùnh thoaùt ñöôïc taát caû theá voõ hieåm hoùc cuûa nhöõng anh huøng voõ laâm thöôïng thaëng ñöông thôøi.
Laêng Ba Vi Boä laø moät moân coâng phu khoâng coù coâng duïng taán coâng maø cuõng chaúng caàn traùnh neù söï taán coâng cuûa ñòch thuû. Noù chæ laø nhöõng böôùc ñi khoâng döïa vaøo baát cöù nguyeân taéc naøo; cöù thaûn nhieân tuøy theo caûnh ngoä maø böôùc thì khoâng moät theá voõ naøo coù theå chaïm ñeán thaân mình ñöôïc. Noùi caùch khaùc, laáy taâm khoâng vöôùng maéc ñeå ñoái trò caùc khaùi nieäm, nguyeân taéc, ñònh luaät, thaønh kieán, qui öôùc... Moät moân voõ coâng naøo caøng cao thaâm, chaëc cheû ñeán ñaâu caøng bò raøng buoäc bôûi caùc nguyeân taéc, khaåu quyeát ñeán ñaáy.
Vì theá, neáu ñem nhöõng öôùc leä, ñònh kieán, khaùi nieäm ñeå troùi buoäc caùi voâ nguyeân taéc coù khaùc naøo ñaùnh vaøo choã hö khoâng?
* * *
Noäi dung taäp luaän naøy ñöa ra moät caùch nhìn môùi ñoái vôùi taùc phaåm lôùn nhaát cuûa neàn vaên hoïc nöôùc nhaø, chaéc chaén khoâng traùnh khoûi thieáu soùt. Ñaây laø vieäc laøm taùo baïo. Ngöôøi vieát chaân thaønh xin ñöôïc mieãn thöù nhöõng vaán ñeà ñuùng-sai, hay-dôû vaø xin xem taùc phaåm naøy nhö laø moät caâu chuyeän phieám chæ ñeå mua vui trong nhöõng luùc traø dö töûu haäu. Ngaøy xöa, khi keát luaän Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh, Nguyeãn Du ñaõ töøng vieát:
"Lôøi queâ chaáp nhaët doâng daøi,
Mua vui cuõng ñöôïc moät vaøi troáng canh."
Ngöôøi vieát xin möôïn moân coâng phu Laêng Ba Vi Boä cuûa Ñoaøn Döï vaø Ñaïi Phong Phaùp cuûa Traïng Quyønh ñeå hoäi nhaäp theá giôùi taâm tö cuûa Toá Nhö tieân sinh.
* * *
Ngöôøi vieát chaân thaønh caûm ôn:

• - Anh Laâm Thao vaø anh Tö Ñoà Minh giuùp nhieàu yù kieán quí baùu khi ñoïc baûn thaûo,
• - Anh Nguyeãn Vónh Thöôïng soát saéng giuùp ñôû trong vieäc xuaát baûn quyeån saùch naøy,
• - Quí baèng höõu trong nhoùm Phoå Thoâng khuyeán khích uûng hoä tinh thaàn raát nhieàu,
• - Anh, Chò Nguyeãn Theá Vónh vaø nhaø in Sanograph giuùp ñôû phaàn aán loaùt,
• - Rieâng vôùi ngöôøi baïn thaâm giao, anh HNG, moät ngöôøi anh kính thöông, ngöôøi vieát xin gôûi ñeán anh hai chöõ "VOÂ TÖÏ".
• - Cuoái cuøng, xin taïc daï ghi loøng söï hy sinh lôùn lao cuûa Jennifer, Linda vaø Kim Mai.