Baét ñaàu töø ñaây, choã saâu saéc cuûa Toá Nhö tieân sinh caøng hieän roõ hôn :
"Moät trai con thöù roát loøng,
Vöông Quan laø chöõ noái doøng nho gia.
Ñaàu loøng hai aû toá nga, (15)
Thuùy Kieàu laø chò, em laø Thuùy Vaân."
Ñoaïn thô treân giôùi thieäu ba ñöùa con cuûa Vöông Vieân Ngoaïi laø Thuùy Kieàu, Thuùy Vaân vaø Vöông Quan. Laâu nay nhöõng nhaân vaät trong Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh ñöôïc coi laø töôïng tröng cho caùc thaønh phaàn xaõ hoäi neân chuùng ta hình dung hoï nhö nhöõng con ngöôøi thaät. Giôø ñaây, trong nhaát thôøi, khoâng deã gì xoùa boû nhöõng sôû tri chöôùng ñoù vaø thay baèng nhöõng töôùng traïng cuûa Taâm. Thaät vaäy, ba coâ caäu naøy laø töôùng ñoäng duïng cuûa Chaân Taâm, ñöôïc Nguyeãn Du giao cho nhöõng vai troø sau ñaây:

• - Vöông Quan ñoùng vai PHAÙP.
  
• - Thuùy Kieàu thuû dieãn YÙ.
  
• - Thuùy Vaân töôïng tröng cho TAÂM .
  

Nhìn veà Phaät giaùo, coù ngöôøi döïa vaøo thuyeát Nhaân Duyeân hoaëc thuyeát Voâ Ngaõ, cho raèng ñaïo Phaät khoâng chaáp nhaän söï hieän höõu cuûa Thöôïng Ñeá, vaø keát luaän ñaïo Phaät voâ thaàn. Coäng theâm vaøo ñoù, thuyeát khoâng trong giaùo lyù nhaø Phaät cuøng nguyeân taéc luïc hoøa* cuûa taêng giaø, khieán moät soá ngöôøi laïi nghó raèng ñaïo Phaät cuøng quan ñieåm vôùi chuû thuyeát Coäng Saûn! Nhìn kyõ vaán ñeà, seõ thaáy raèng Coäng Saûn laø moät kieán giaûi rôùt vaøo chaáp khoâng trong khi beân Duy Thaàn rôi vaøo chaáp coù. Hai caùi chaáp naøy khieán chuùng sinh troâi laên trong beå khoå. Duïng yù thaâm saâu cuûa Ñöùc Phaät laø xoùa boû caùi chaáp trong Taâm chuùng sinh, chöù Ñöùc Phaät khoâng ñeán vôùi theá gian ñeå tranh luaän raèng coù moät Thöôïng Ñeá hay khoâng coù moät Thöôïng Ñeá. Phaät giaùo khoâng chaáp nhaän söï van vaùi caàu xin moät Ñaáng Toaøn Naêng vaø cuõng khoâng taùn ñoàng thaùi ñoä ñöùng ngoaøi söï sinh hoùa cuûa vaïn höõu. Ñaïo Phaät ñeán vôùi theá gian khoâng nhaèm ñeå giaûi thích bieân cöông cuûa vuõ truï, tieâu moác cuûa thôøi gian, baûn chaát cuûa hieän töôïng... Moïi luaän chöùng trong suoát cuoäc ñôøi Ngaøi laø giuùp chuùng sinh phaù söï chaáp giöõ cuûa Taâm chöù khoâng phaûi ñeå döïng laäp moät giaùo thuyeát.
Trôû laïi vôùi trieát lyù toân giaùo, chuû ñích cuûa Nguyeãn Du ôû ñoaïn thô naøy, chuùng ta thaáy moïi toân giaùo, tröø ñaïo Phaät, ñeàu chaáp coù caùi moät. Giaùo thuyeát treân coät con ngöôøi vaøo voøng leä thuoäc moät Ñaáng Toaøn Naêng. Ñeå giaûi thoaùt Taâm chuùng sinh khoûi söï raøng buoäc treân, Ñöùc Phaät taïm goïi toaøn theå vuõ truï naøy baèng hai chöõ nhaát nhö . Chöõ nhö ôû ñaây ñöôïc nhieàu nhaø Phaät hoïc uyeân thaâm ñònh nghóa laø: luoân luoân nhö theá, khoâng bao giôø bieán ñoåi. (Thu Giang Nguyeãn duy Caàn, Phaät Hoïc Tinh Hoa, trang 185) Hieåu chöõ nhö nhö vaäy, chuùng ta laïi rôùt vaøo söï khaúng ñònh. Moät söï xaùc quyeát nhö theá khieán chuùng sinh rôi vaøo caùi chaáp môùi. Thaät vaäy, neáu hieåu nhö theá thì nhaát nhö laïi cuõng chính laø moät, laø coù moät nguyeân nhaân ñaàu tieân tuyeät ñoái. E raèng khoâng hôïp vôùi duïng yù cuûa thaùnh nhaân.
Cuõng nhö chöõ chaân nhö thöôøng ñöôïc hieåu laø moät söï thaät thaät tröôøng cöûu. Theo doõi cuoäc haønh trình hoaèng phaùp cuûa Ñöùc Phaät, chuùng ta seõ thaáy raèng, luùc ñaàu nhieàu ngöôøi chaáp vaïn phaùp laø thaät, tröôøng toàn neân Ñöùc Phaät ñöa ra luaän chöùng raèng vaïn phaùp laø huyeãn, voâ thöôøng. Phaät thuyeát nhö theá ñeå phaù chaáp veà caùi coù thaät. Boû ñöôïc chaáp thaät, con ngöôøi laïi rôùt vaøo chaáp huyeãn, khoâng coù thaät. Rôi vaøo bieân kieán treân, nhöõng ngöôøi naøy nhìn ñaâu cuõng laø huyeãn, thaáy ñaâu cuõng laø moäng. Phaät laïi phaù caùi chaáp caáp hai ñoù baèng luaän thuyeát chaân nhö, yù muoán noùi vaïn höõu laø nhö thaät, in tuoàng nhö thaät.
Vaäy chöõ nhö caàn neân hieåu laø moät caùi khoâng xaùc ñònh maø cuõng khoâng phuû nhaän. Hieåu chöõ nhö laø moät khaúng ñònh töùc laø coøn ñöùng beân kia hay beân naây cuûa doøng soâng taâm thöùc. Chaáp nhaän chaân nhö laø moät tuyeät ñoái, nhö huyeãn seõ maát choã ñöùng.
Phaàn trình baøy treân coù theå gaây ngoä nhaän raèng laäp luaän ñoù rôùt vaøo chaáp khoâng, khoâng nhìn nhaän theá giôùi naøy laø hö huyeãn, hoaëc khoâng chaáp nhaän coù caûnh giôùi tuyeät ñoái, ñöôïc coi laø caùi ñích toái haäu maø haønh giaû seõ ñaït ñeán.
Veà ñieåm nhö huyeãn, kinh Kim Cang ghi laïi lôøi Phaät thuyeát cho toân giaû Tu Boà Ñeà:
"Nhöùt thieát höõu vi phaùp,
Nhö moäng huyeãn, baøo aûnh,
Nhö loä, dieäc, nhö ñieån,
Öng taùc nhö thò quaùn."
Dòch :
"Taát caû nhöõng phaùp höõu vi,
Khaùc naøo moäng huyeãn, khaùc naøo ñieåm söông,
Nhö boùng nöôùc, nhö aûnh töôïng,
Thöôøng quaùn xeùt nhö theá."
Ñöùc Phaät daïy raát roõ, neân thöôøng quaùn caùc phaùp höõu vi nhö hö huyeãn, chöù khoâng phaûi thaáy theá giôùi naøy laø hö huyeãn. Nhôø quaùn nhö vaäy, caùi chaáp thaät trong Taâm chuùng sinh môùi bò tieâu tröø. ÔÛ luaän 13, noùi veà Phaùp Tam Töï Tính, chuùng ta seõ thaáy roõ, töï tính cuûa vaïn phaùp laø NHÖ VAÄY, (AS IS), khoâng rôi beân thaät vaø khoâng rôùt beân huyeãn. Thaät-huyeãn laø hai bieân kieán cuûa yù nieäm, coøn vöôùng vaøo moät trong hai laø coøn ôû nhò bieân, chöa vaøo ñöôïc phaùp moân khoâng hai.
Veà caûnh giôùi tuyeät ñoái, cho duø coù hieän ra tröôùc maét nhö thaät ñi nöõa, haønh giaû chæ caàn khôûi leân moät nieäm veà söï hieän höõu cuûa noù, seõ rôi vaøo caûnh giôùi cuûa ma töùc khaéc. Vaøo thieàn maø coøn thaáy coù moät caûnh giôùi tuyeät ñoái ñeå ñaït ñeán, e raèng khoâng phuø hôïp vôùi tinh thaàn khoâng mong caàu vaø taâm voâ sôû ñaéc cuûa ñaïo giaûi thoaùt.

Trôû laïi vôùi chöõ Taâm, Laõo Töû baûo raèng Ñaïo maø coù theå dieãn taû ñöôïc baèng lôøi, ñoù chaúng phaûi laø Ñaïo chaân thöôøng. Chöõ Ñaïo töông ñöông vôùi chöõ Taâm cuûa nhaø Phaät. Chöõ Taâm laø taïm möôïn ñeå dieãn taû caùi Chaân Nhö. Chaân Nhö hay Taâm hay Nhaát Nhö ñeàu noùi veà caùi voâ thæ voâ chung. Khi noùi caùi ñoù laø Moät thì Moät maëc nhieân trôû thaønh ñoái töôïng cuûa caùi Thöùc trong khi töï voâ thæ voâ chung caùi naêng bieát* (Thöùc, Ngaõ) vaø caùi sôû bieát * (caùi Moät, Ñaáng Taïo Hoùa) luùc naøo cuõng dung hôïp haøi hoøa. Töï noù khoâng phaûi laø moät maø cuõng khoâng phaûi laø khoâng moät. Moät yù nieäm moáng leân ñeå yù thöùc veà chính noù, caùi nhaát nhö trôû thaønh nhò nguyeân, ñoái ñaõi. Theá neân thuyeát nhaát nguyeân töï phaûn boäi laïi noù, vì khi thaáy coù moät töùc laø ñaõ chia cheû caùi nhaát nhö thaønh chuû theå (Naêng bieát, Nhaän thöùc) vaø ñoái töôïng bò nhaän thöùc. (Caùi Moät, Ñaáng Saùng Taïo, caùi bò bieát).
Cuøng moät nghóa naøy, chuùng ta haõy nghe Phaät daïy trong kinh Laêng Nghieâm, baûn dòch cuûa Leâ Ñình Thaùm, trang 157:
"Phaät baûo ngaøi Vaên Thuø cuøng caû ñaïi chuùng raèng: "Thaäp phöông Nhö Lai vaø caùc vò ñaïi Boà Taùt ôû trong töï truï tam-ma-ñòa*, thì caùi thaáy, caùi bò thaáy vaø caùc töôûng töôùng hoa ñoám hö khoâng voán khoâng coù gì. Caùi thaáy vaø caùi bò thaáy ñoù voán laø taâm tính boà ñeà* nhieäm maàu trong saïch saùng suoát, laøm sao trong ñoù coøn coù nghóa thò *vaø phi thò *. Vaên Thuø, nay toâi hoûi oâng: "Nhö oâng ñaây laø Vaên Thuø, nôi oâng laïi coù caùi töùc laø Vaên Thuø hay khoâng coù Vaên Thuø?"
- Baïch Theá Toân, ñuùng theá. Toâi ñaây thaät laø Vaên Thuø, nôi toâi khoâng coù caùi gì töùc laøVaên Thuø, vì sao? Vì neáu coù caùi aáy thì thaønh ra hai Vaên Thuø. Nhöng toâi hieän nay khoâng phaûi laø Khoâng Vaên Thuø; trong ñoù thaät khoâng coù hai töôùng thò vaø phi thò."
Vaäy Taâm, taïm goïi nhö theá, khi voïng leân thaáy moät caùi goïi laø Taâm, töï noù taùch mình thaønh hai: moät taâm naêng bieát vaø moät taâm bò bieát. Caû hai ñeàu laø voïng töôûng.
Trôû laïi vôùi Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh, ta thaáy chöõ Quan (Vöông Quan) coù nghóa laø coång, töùc laø moät caùi gì ñoù ôû beân ngoaøi. Chöõ Vöông, ôû luaän tröôùc ñaõ ñöôïc chieát giaûi laø Taâm. Vaäy caû hai chöõ Vöông Quan haøm yù laø Taâm ôû ngoaøi coång, töùc laø Taâm do nieäm ñaàu voïng khôûi, thaáy boùng cuûa mình beân ngoaøi. Vöông Quan -Taâm ôû ngoaøi coång- trôû thaønh ñoái töôïng (caùi bò bieát) cuûa taâm naêng bieát. Caùi gì thuoäc veà ñoái töôïng cuûa nhaän thöùc ñöôïc nhaø Phaät goïi chung laø phaùp. Chöõ naøy ñöôïc hieåu raát roäng raõi:

• - Phaùp laø khuoân pheùp maø moïi ngöôøi phaûi tuaân theo: luaät phaùp.
  
• - Phaùp laø moät phöông thöùc ñeå tu söûa, thöôøng ñöôïc duøng nhö Phaät Phaùp, Phaùp Quaùn AÂm, Thieàn Phaùp...
  
• -Toång quaùt vaø thaâm saâu hôn, phaùp coù nghóa laø söï söï, vaät vaät. Töø nghóa naøy, vaïn höõu nhö soâng, nuùi, ñaát lieàn, röøng caây, muoâng thuù, traêng sao... ñeàu goïi laø phaùp; nhöõng hieän töôïng maây, möa, saám seùt, bieán dòch cuûa vuõ truï cuõng laø phaùp; nhöõng tö töôûng veà theá giôùi vaø cuoäc soáng cuõng laø phaùp. Phaùp, theo ñaïo Phaät, phaûi coù coâng naêng khai phaù taâm trí, söûa ñoåi taùnh tình vaø laø phöông tieän tu haønh.

Sau naøy, chuùng ta seõ thaáy Vöông Quan haønh xöû chöùc naêng PHAÙP ñeå daïy baûo, khai phaù vaø söûa ñoåi caùi YÙ voïng ñoäng Thuùy Kieàu. Tieáp theo ñaây, chuùng ta thöû xeùt hai caâu:
"Ñaàu loøng hai aû toá nga," (15)
"Thuùy Kieàu laø chò, em laø Thuùy Vaân."
Saép ñaët Kieàu laø chò, Vaân laø em, Toá Nhö ñöa chuùng ta vaøo troøng cuûa khaùi nieäm lôùn-nhoû, tröôùc-sau. Caâu sau laøm hoûa muø che laáp aån yù cuûa caâu tröôùc neân chuùng ta bò Nguyeãn Du ñuøa côït gaàn hai traêm naêm nay.
* Ñaàu loøng hai aû toá nga, roõ raøng khoâng choái caõi vaøo ñaâu ñöôïc, Thuùy Kieàu vaø Thuùy Vaân ñeàu laø con ñaàu loøng cuûa Vöông Vieân Ngoaïi, töùc laø hai coâ naøy<> song sanh. Khi noùi veà song sanh, ngöôøi ta khoâng coøn bò raøng buoäc vaøo yù nieäm lôùn nhoû. Hai ñöùa beù song sanh thöôøng ñöôïc coi laø baèng nhau. Chæ vì ñeå duy trì luaân lyù gia ñình, môùi taïm goïi laø chò, em; thaät ra ít ai baän taâm ñeán chuyeän lôùn nhoû cuûa treû song sanh. Keå caû hai ñöùa beù sanh ñoâi cuõng ít khi nghó ñeán chuyeän thöù baäc giöõa chuùng noù. Hai aû toá nga coù nhöõng ñaëc tính ngaàm:

• - baèng nhau, (song sanh)
  
• - cuøng huyeát thoáng.